ความรู้เบื้องต้นที่ควรรู้เพื่อใช้ประเมินผู้ป่วย

ก่อนอื่นผมต้องขอแจ้งก่อนว่า ผมเองก็ไม่ได้เก่งอะไร ไม่ได้เป็นแพทย์ แต่พอได้อ่านได้รู้มาบ้าง จึงอยากจะนำความรู้งูงูปลาปลามานำเสนอ เผื่อจะมีประโยชน์แก่บุคคลทั่วไป
โดยการนำเสนอ จะเป็นรูปแบบของผมเอง อาจจะเหมือนมีวิชาการ อาจจะเหมือนคนบ้าบ้าง ก็ขอให้ทำใจนะครับ
เนื่องจากการที่เราจะช่วยเหลือ ดูแล หรือปฐมพยาบาลใครก็ตาม
ต้องมีความรู้พื้นฐานก่อน เพื่อประเมินว่าต้องช่วยเหลือเรื่องอะไร
อย่างไร ไม่ใช่เห็นเขาทำ ก็ทำตามเขา ต้องรู้ว่า ทำเพื่ออะไร
จะได้ไม่เสียเวลา และประเมินได้ว่า ทำถูกหรือยัง ควรหยุดเมื่อไรเป็นต้น
โดยการนำเสนอ จะเป็นรูปแบบ ที่ไม่พึงพาหมอ โดยจะคิดว่าอยู่ในช่วงเกิดภัยพิบัติ ทุกอย่างไม่สามารถพึงพาได้ มีเพียงสองมือ หนึ่งสมอง
กับของรอบ ๆตัว เท่านั้น
หากมีสิ่งใดไม่ถูกต้อง ขอรับไว้แต่ผู้เดียว
หากเกิดเป็นบุญกุศลแม้เพียงนิด ก็ขออนุโมทนาให้กับสมาชิกเว็บพลังจิตแห่งนี้ทุกท่านและผู้ที่เข้ามาอ่านทุกท่าน
และ.......ด้วยเทอญ

 

เริ่มแรก จะเป็นเรื่องชีพจร
เป็นเรื่องง่าย ๆ ที่ทุกคนรู้ว่า สามารถคลำได้ที่ไหนบ้าง
แต่เพื่อไม่ต้องจำมาก ให้จำแค่ 3 แห่งพอ
1 ข้อมือ 2 ข้อพับบริเวณข้อศอก 3 บริเวณคอ
ส่วนที่ขาหนีบ หลังเท้า หรือบริเวณอื่น ไม่สะดวกแก่ผู้ไม่มีประสบการณ์
อาจทำให้สับสน และมีเรื่องเพศเข้ามาเกี่ยวข้องได้ จะไม่พูดถึง

คำถามถามว่า 1 ต้องรู้อะไรเกี่ยวกับชีพจร
2 คลำไปเพื่ออะไร

 

คำตอบคือ ต้องรู้ว่าคนปกติ นาทีละกี่ครั้ง
โดยทั่วไปในคนปกติ จะอยู่ในช่วง 60 - 100 ครั้งต่อนาที
ถ้าเป็นนักกีฬา อาจจะช้ากว่า 60 ได้
สิ่งสำคัญของชีพจร มี 3 อย่าง
1 จำนวนครั้งต่อนาที
2 ความสม่ำเสมอของชีพจร
3 ความแรง เบา ของชีพจร

 

ดูการปฐมพยาบาลเบื้องต้นได้ที่http://www.members.tripod.com/rnpong/firstaid.htm

 

ดูการปฐมพยาบาลและการใช้ยาสมุนไพรกับผู้ป่วย(คงเหมาะกับตอนเกิดภัยพิบัติ)www.doctor.or.th/zone_handbook/01_firstaid/index.htm

 

ให้คิดง่าย ๆ ว่า ในภาวะที่พึงใครไม่ได้
คนไม่สบายอยู่ตรงหน้า เราจะทำอะไรได้บ้าง
โดยทั่วไปก็การตรวจร่างกายเบื้องต้นจะทำคือ
การถาม มองดู ฟัง คลำ เคาะ
( จะเอาที่เกี่ยวกับชีพจรก่อนนะ )
ถาม : ก็จะมีเช่น รู้สึกใจเต้นแรงไหม เร็วไหม ใจสั่นหรือเปล่า
มอง : ถ้าคนที่หัวใจเต้นเร็ว อาจมองเห็นที่บริเวณหน้าอก ได้ชัดเจน
อันนี้ต้องไปลองหาดูครับ ถ้าสังเกตุกันจริง ๆ เราก็มองเห็นของเราได้
คลำ : ก็คือการคลำชีพจรนี่เอง ( ในส่วนเคาะและฟังจะไม่พูดถึงเนื่องจากตอนนั้นเราคงไม่มีเครื่องมือในการใช้ )

 

เริ่มต้นจากจำนวนครั้งก่อน ( วิธีจับ ตำแหน่งว่าตรงไหน น่าจะมีทั่วไปหาอ่านได้ จะขอพูดในเรื่องการประเมินว่าเราน่าจะทำอะไรบ้าง )
ถ้าปกติ ก็ดีไป
แต่ในคนป่วย เช่น มีไข้ ไม่สบายจากสารพิษ หรือภาวะผิดปกติ อุบัติเหตุ
มักจะมีหัวใจเต้นเร็ว ดังนั้น ถ้าหัวใจยังเต้นเร็วเกิน 100 ครั้งต่อนาที ให้ต้องข้อสังเกตว่า น่าจะอยู่ในช่วงอันตรายอยู่
ถ้าเกิน 120 ครั้งต่อนาที ส่วนใหญ่มักจะเกิดจาก
1 เสียเลือดมาก กำลังช็อค
2 หัวใจเต้นผิดปกติมาก อนาคต อาจจะหยุดได้
3 มีไข้สูงมาก
4 มีความผิดปกติในหัว เช่นเลือดออกในสมอง หรือ ชัก หรือได้รับการกระทบกระเทือนเป็นต้น

 

ความสม่ำเสมอ ของชีพจร จะเป็นตัวบ่งบอกว่า
หัวใจคุณ ปกติหรือไม่
ถ้าปกติ ส่วนใหญ่ จะสม่ำเสมอ
ถ้ามีเร็วบ้าง ช้าบ้าง นานจะเจอสักครั้ง ไม่เป็นไร
แต่ถ้าเจอบ่อย ในช่วง 1 นาที ก็น่าจะมีปัญหาเกี่ยวกับหัวใจซะแล้วละ

 

ส่วนเรื่องความหนักเบา ก็จะบอกถึงความสามารถของหัวใจคุณ
ถ้าแรง ก็แสดงว่าหัวใจทำงานหนัก
ถ้าเบา ก็ต้องมาดูว่า จำนวนครั้งต่อนาทีปกติหรือไม่
ถ้าปกติ ก็คงไม่มีอะไร แต่ถ้าเร็ว ก็แสดงว่า กำลังเข้าสู่ภาวะช็อคครับ

 

ที่นี่ คำถาม จะถามว่า รู้ไปแล้ว เอาไปทำอะไรได้บ้าง

ขอแนะนำว่า ควรจะลองคิดตาม เพื่อจะได้จดจำได้ง่ายขึ้น
เวลาใช้จริง คงไม่มีคอม หรือหนังสือมาเปิดดูครับ
อยู่ในที่หลบภัย กัน 5-6 คนในครอบครัว แสงไฟอาจจะมีน้อย
มีใครป่วย ช่วยเขาไม่ได้ มองตาปริบ ๆ แล้วปล่อยให้เขาจากไป
จะเสียใจนะครับ

 

เพื่อประเมินว่า
คนป่วยจะดีขึ้นหรือแย่ลง
เราจะมีเวลาเหลืออีกมากน้อยในการให้ความช่วยเหลือ
สิ่งที่เราทำไปแล้ว ถูกต้องหรือไม่
อย่างน้อย ๆ ก็จะบอกได้ว่า ตายแล้วหรือยัง

 

สิ่งสำคัญของมนุษย์ มีอีกอย่าง คือ การหายใจ
ถ้าไม่หายใจ ไม่นานก็ตายได้ครับ
ชีพจรก็รู้ไปแล้ว มารู้เรื่องการหายใจแบบพื้น ๆ ก่อน

ก็ดูคล้าย ๆกัน คือ
จำนวนครั้งต่อนาที
ลักษณะความสม่ำเสมอของการหายใจ
ความสั้นยาวของการหายใจแต่ละครั้ง

 

ลักษณะการหายใจ ไม่ว่าจะเป็นจังหวะ ความสม่ำเสมอ และความสั้นยาว
จะเป็นสิ่งที่บ่งบอกได้ว่า คนป่วย อยู่ในภาวะไหน
เช่น ถ้าไข้สูง ก็จะหายใจเร็ว และสั้น ลมหายใจร้อน
ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น
ก็เพราะร่างกายต้องการระบายความร้อนออกจากร่างกาย
วิธีหนึ่งที่ทำได้ ก็คือการพาความร้อนออกทางลมหายใจ

 

ตราบใดที่คนป่วย ยังพูดรู้เรื่อง เราคงไม่จำเป็นมากนักที่ต้องหาวิธีเพื่อที่จะรู้ว่าตอนนี้ ผู้ป่วยดีหรือยัง เพราะเราคงถามเขาได้อยู่แล้ว
แต่ถ้าเขาหมดสติ หรือสื่อสารกับเราไม่ค่อยได้
สิ่งเหล่านี้ต่างหากที่เป็นสิ่งสำคัญ
ง่าย ๆ เกิดไปเที่ยวเดินป่า อยู่ๆ เพื่อนหมดสติไป ก็ต้องประเมินกันเบื้องต้นละครับว่า เป็นอย่างไรบ้าง

 

ในการประเมินผู้รับบาดเจ็บ กรณีมีจำนวนมาก
สิ่งแรกคือ ต้องแยกแยะออกเป็นกลุ่มๆ ก่อน แบบง่าย ๆ ดังนี้
1 ตาย
2 อาการหนัก
3 ปานกลาง ยังพอรอได้ ไม่ตายในวันนี้
4 เล็กน้อย ช่วยเหลือตนเองได้
เพื่อประหยัดเวลา และเกิดประโยชน์มากที่สุด
แต่คุณจะประเมินอย่างไรว่า เขาอยู่กลุ่มไหน

 

สิ่งแรกคือ ระดับความรู้สึกตัว
ถ้ายังรู้ตัว ก็ไม่ใช่คนตาย
ถ้าไม่รู้ตัว ก็อาจไม่ได้หมายความว่าตาย
สิ่งที่ใช้ในการประเมิน ก็คือ ยังหายใจไหม และหัวใจยังเต้นหรือเปล่า
แม้ว่าในปัจจุบัน การวินิจฉัยว่าตาย จะมีองค์ประกอบมากกว่านี้ก็ตาม
แต่ในสถานการณ์ อย่างนี้ เอาหลัก ๆ ก็พอ
คุณต้องประเมินว่าที่เขาไม่หายใจ เพราะไม่มีอะไรไปอุดตันและกำลังหมดแรงจนหายใจไม่ไหว
หรือ เป็นเพราะปอดรั่ว ปอดแตก เลือดคั่งจนหายใจไม่ไหว
และที่คลำชีพจรไม่ได้ ไม่ใช่เพราะเบามาก จนลืมฟังหัวใจเต้นที่หน้าอก
สิ่งสำคัญ คือลักษณะของคนที่ตายแล้ว คือ แข็ง เย็น ซีด
ถ้าชัดเจน ก็ทำสัญลักษณ์ หรือ แยกออก เพื่อไม่ให้คนอื่นที่มาช่วยต้องเสียเวลาไปดูซ้ำอีก

 

กรณีรู้สึกตัว พอช่วยเหลือตัวเองได้ เดินได้ ก็ปล่อยให้เขาช่วยเหลือตนเองไป
ถ้าไม่มีใครให้ช่วยแล้ว ก็มาดูแลเขาก็ได้ ไม่ว่ากัน
แต่ถ้ายังมีคนอื่นอีก ที่ยังไม่ได้ไปดู ก็ควรบอกให้เขา ไปอยู่ในที่ที่ปลอดภัย
นั่ง นอนพัก และรวมตัวกันไว้ ทำร่างกายให้อบอุ่น ก็พอ

 

ที่นี้ก็จะเหลือ ไม่รู้ตัว แต่ยังไม่ตาย อาการหนัก อาการปานกลาง( ไม่ตายทันที )
เรามาพูดถึง อาการปานกลางก่อน ก็น่าจะเป็นกลุ่มที่ได้รับบาดเจ็บ เช่น
มีบาดแผล กระดูกหัก(แบบมีบาดแผล และไม่มีบาดแผล) หัวแตก

กรณีสำหรับบาดแผล ที่เลือดออกไม่มาก
เริ่มต้น ต้องประเมินก่อนว่าแผลสะอาดหรือไม่ มีอะไรปนอยู่ในแผลบ้าง
มีผง มีเศษดิน เศษหญ้า หรือไม่ หากมี ในสถานการณ์นั้น ก็เอาน้ำมาราด
ให้สิ่งเหล่านี้ออกให้หมด ไม่มีน้ำสะอาด ก็ต้องเลือกระหว่างน้ำที่มี กับ แผล
ว่าอะไรสะอาดกว่ากัน ถ้าแผลเลอะเทอะ มีน้ำคลองที่ไม่ได้เน่า ก็เอามาล้างได้ครับ ดีกว่าปล่อยไว้
ในสถานการณ์นั้น น้ำสะอาดปราศจากเชื้อคงไม่มี น้ำดื่มก็จำเป็น
วิธีก็เทราดแผลให้ไหลออกให้หมด หากจำเป็นก็ต้องเอามือหยิบออก
ก็ไม่ว่ากัน หลังล้างแล้ว ก็หาผ้ามาเช็ดให้รอบ ๆแผลแห้ง
ก็น่าจะเรียบร้อยในเบื้องต้น

 

ถ้าแผลเลือดออกมาก จะทำอย่างไรดี
ง่ายที่สุด ก็คือ กดบริเวณแผลไว้ โดยใช้ผ้าที่มีขนาดใหญ่กว่าแผลกดไว้
หาผ้าสะอาดหน่อย
สิ่งสำคัญที่ทุกคนอย่าลืม คือป้องกันตนเอง
เพราะไม่รู้ว่า ใครเป็นโรคติดต่ออะไรบ้าง ดังนั้น ให้หาถุงพลาสติกขนาดพอเหมาะมือ
มาใส่มือไว้ ก็จะป้องกันได้ระดับหนึ่งครับ โดยเฉพาะถ้าจะไปกดห้ามเลือด
กดไว้นานสักระดับหนึ่ง ก็น่าจะช่วยได้
อันดับสอง คือการรัดบริเวณเหนือบาดแผล ก็อาจช่วยได้บ้าง แต่อย่าทำนาน
อาจทำให้เนื้อด้านล่าง ตายไปซะก่อน
หลายคนอาจคิดว่า การเอาน้ำเย็นมาประคบน่าจะใช้ได้ ขอบอกว่า
ตอนนั้น คงไม่มีน้ำแข็ง หรือน้ำเย็นจากตุ้เย็นให้เราได้ใช้หรอกครับ
แต่ถ้าคุณหาได้ ก็เอามาประคบได้เลยครับ

 

วิธีที่สาม คือ แหวกดูว่า ที่เลือดออกพลั่กๆ นั้น อยู่ตรงไหน ถ้าเห็นจุดได้
ก็จะเห็นเส้นเลือด ที่เลือดไหนออก
หากมีคีมเล็ก ๆ ก็เอามาหนีบปลายเส้นเลือดได้เลือด เลือดก็จะหยุด
หากไม่มี ขอแนะนำวิธีนี้ (ถ้ามีอุปกรณ์ ) คือ เอาไฟเผาอะไรก็ได้ให้ร้อน
แล้วนำมาจี้บริเวณที่เลือดออก ( ตรงหลอดเลือดนะ )
ก็จะทำให้เลือดหยุดได้ ขอแนะนำว่า ถ้าเป็นลวดจะดี เพราะขนาดจะเล็ก
และทำลายเนื้อเยื่อน้อย ดังนั้น การมีไฟแช็คติดตัวก็เป็นเรื่องดีระดับหนึ่งครับ